Volltext Seite (XML)
Almanya’da gegen üg perdelik Tannhäuser operasmi Dresden’de orkestra yöneticisi olarak gali§tigi 1843-45 yillari arasinda bestelemi? ve eser ilk kez 19 Ekim I845’de bu kentte sahnelenmi§ti. Wagner bu operasinda iki ayri efsaneden yararlanmi§; 16. yüzyildan kalan Tannhäuser’in eski halk farkisi ile 13. yüzyila ait “Wartburg’ta §arkicilarm Sava?!” adli §iirleri degerlendirmi§tir. Tarihteki asil Tannhäuser (ya da asil adiyla Danheuser) Alp daglari yöresinde dogmu§, 15 ya§inda evden kagarak hagli seferlerine katilmi§, Avusturya’da II. Friedrich’in sarayinda görev almi§, sonra bir maceraci olarak bilinmeyen bir yerde ve zamanda ölmü?, böylece hayati da bir a§k §arkisina konu olmu§tur. Wagner Tannhäuser’de ana fikir olarak saf ve kutsal a§k ile lanetlenmi§ a§k - §ehvet- arasindaki gati§mayi sergiler. Burada kutsal duygularin temsilcisi Thüringen Derebeyi Hermann'in yegeni Elizabeth, §ehvetin temsilcisi ise A§k Tanrigasi Venüs’tür. Birbirine zit bu iki kadin arasinda bocalayarak vicdamyla mücadele eden ise, saz §airi Tannhäuser’dir. I. Perdenin ilk sahnesinde Tannhäuser Venüs’ün büyüsüne kapilmijtir. ikinci sahnede ise ünlü hacilar korosu sahnelenir. Bu arada Tannhäuser mutlu bir kir sahnesinde büyüden kurtulmu§, dua ederken §arkici §övalyelere rastlar ve onlardan Elizabeth’in kendi yoklugunda Wartburg §arki yari§malarina gelmedigini ögrenerek duygulamr; onlara katilir. II. Perde Wartburg jatosundaki büyük tören salonunda geger. Sevgilisi Tannhäuser’in dönüjünden mutlu olan Elizabeth görkemli salona girer. Onun Tanriga Venüs’ün yer altindaki §ehvet dünyasindan, Venüsberg’ten geldigini bilmemektedir. Onu beklerken ünlü aryasim söyler: “Dich, teure Halle, grüss ich wieder” (Ey degerli salon, seni tekrar selamliyorum); “Sende onun farkilari tekrar canlamr ve beni ürkütücü rüyadan uyandirir!”. (Süre 5’) Dvorak: Senfoni No.9 1892 yilmda §öhretinin zirvesinde olan Qek besteci Antonin Dvorak, Amerika’dan gelen ve para bakimindan gok parlak bir öneriyi geri gevirmeyerek New York’lu müziksever Mrs. Jeanette Thurber’in National Conservatory adli özel konservatuarinm yöneticiligini kabul etti. Yeni dünyada Dvorak’in ilgisini geken birgok §ey yaninda, onu rahatsiz eden de Amerikalilarin kendi öz müziklerini degerlendirmemeleri, Avrupa’ya özenmeleriydi. Dvorak ögrencilerine zenci ve kizilderili müzigini incelemelerini öneriyordu. Üg yila yakin bir süre Amerika’da kalan ve 9. Senfoni’sini orada besteleyen Dvorak, bu eserinde Amerikan halk ezgilerini kullanmadigim, ancak onlarin karakteristik yönlerini inceleyerek müzikal fekiller olufturdugunu; özellikle kendi özgün temalarim gagda§ ritm, armoni, kontrpuan tekniginin bütün olanaklariyla geli§tirip, orkestral renklerle ifleyerek senfonisini yarattigini söyler. 15 Aralik I893’de Anton Seidl yönetimindeki New York Filarmoni Orkestrasi tarafindan ilk kez seslendirilen esere besteci “Yeni Dünyadan izlenimler ve Selamlar” ba§ligini vermifti. “Dvorak eserinde belki zenci spirituallerini veya kizilderili ezgilerini kullanmami§ti ama, o kadar ustaca ve otantik gali§mi§ti ki Amerikalilar bile kendi melodilerini duyduklarina inamyorlardi” der müzik yazari David Ewen. Bu nedenle de eser, NBC firketinin yaptigi bir dinleyici anketinde Amerika’da en sevilen senfoni olarak segildi. 2/4’lük ölgüde ve Mi minör tondaki I. Bölümde (Adagio-Allegro molto), klasik sonat formu (Ana tema-yan tema-ikinci tema ve geli§imi-tekrar ve Coda) Beethoven veya Brahms’in yaptigi gibi, aynen uygulamr. 23 ölgü süren agir (Adagio) giri§ ana temaya hazirliktir. Ustaca gelifen dü§ünceli bir motif viyolonselde hafif sesle baflayip flüte geger. Tüm orkestra birden gok güglü (fortissimo) §ekilde girer (Allegro molto). Önce kornolarda parlak bigimde, sonra da klarnet ve fagotlarda ginlayan ana tema sergilenir. Daha sonra flüt ve obualarda yansitilan yan tema, spirituallerin tipik yapi özellikleriyle “Swing long, sweet chariot’a benzeyen, özlem dolu bir dans havasidir. ikinci tema ise flütün duyurdugu ve Sol majör tona kayan bir kizilderili ezgisidir. 4/4’lük ölgüdeki 2. Bölüm (Largo) Re bemol majör tonda ba§lar. Bu bölümde, Amerikali §air Henry W. Longfellow’un bir kizilderili efsanesini canlandiran “Hiawatha’nm §arkisi” adli liirinden esinlenilmiftir: Kizilderili reisi Hiawatha, kötü ruhlari kovmak igin geng bir kadim her yil, gaglayana atarak kurban eder. Minnehaha (Gülen Su) kocasina engel olmak igin kendini sulara atar ve pargalamr. O günden itibaren de Minneapolis’teki bu gaglayan onun adim ta§imaktadir. Bu hüzünlü olay, giri§teki üfleme galgilar koralinden sonra ingiliz kornosunun pentatonik ve acikli ezgisiyle canlandirilir. Dvorak bu bölüme “Efsane" ba§ligini vermi§tir. Bu ezginin düzenlemesi daha sonra “Preri §arkisi” adiyla hafif müzik pargasi olarak ün kazanmiftir. 3/4’lük ölgüde ve Mi minör tondaki 3. Bölüm (Molto vivace) üggen (triangel) ve sert akorlarla ba§layan ilkel vahfilikte bir Scherzo’dur. Dvorak bölümün ana temasim, yazmayi tasarladigi Hiawatha operasindaki kizilderili dansi olarak düfünmüjtü. Bu gilgin dansi vals §eklindeki iki Trio, vatana selam yollar gibi izler: Önce tahta üflemelerle duyurulan melankolik Mi majör tondaki bölme, sonra da canli bir Bohemya dansi. Bu Trio bölümünü Longfellow §öyle tammlar: “Sanki bir Bohemya kir lokantasina, Schubert ile birlikte konuk olduk”. 4/4’lük ölgüdeki 4. Bölüm (Allegro con fuoco) yine Mi minör tondadir. Kisa girifi, trompet ve kornolarin tutkulu bigimde duyurdugu “Yeni Dünya” temasi izler. Bu fanfarli ve ilkel mar§ temasmi klarnet bir Bohemya ezgisiyle cevaplar; buna flüt ve kemanlarin ne§eli polkasi da katilir. Dvorak burada birinci bölümün bazi temalarim kullanmi§tir: Bu temalar eski ve yeni dünyanin simgeleri olarak sergilenir. Besteci böylece her iki dünya ile de ili§ki iginde kalmayi dü$ünür gibidir. (Süre 45’)