Peti koncert za glasovir i orkestar u Es-duru op. 73 skladao je Ludwig van Beethoven (1770. — 1827.) godine 1809., u doba kad je iza sebe vec imao brojna ostvarenja. Posvetio ga je nadvojvodi Rudolfu Habsburskom. Djelo je praiz- vedeno 28. studenoga 1811. u dvorani lajpciskog Gewandhausa a solist je bio Friedrich Schneider. Ovaj posljednji i najvelicanstveniji od Beethovenovih koncerata, ispunjen duhoin pobjedonos- ne borbenosti, i danas uziva veliku na- klonost publike. Opsezan prvi stavak - Allegro — zapocinje fortissimo akordom orkestra na koji se nadovezuju naoko improvizirajuce pasaze glasovira, da bi tek nakon toga orkestar donio svecanu glavnu temu. Druga tema ima karakter koracnice s markantnim pomacima u najdubljim donicama. Solisticka dioni- ca, koja se ubraja u Beethovenove gla- sovirske vrhunce, glavnu temu nepre- kidno razgraduje u nove figure. Veli- canstvena provedba donosi dramatski vrhunac stavka u snaznoj gradaciji, smi- renoj poeticnom melodijoin koja tvori prijelaz do reprize. Prema izjavi Carla Czernyja, prvog beckog interpreta ovog koncerta, smirena tema drugog stavka zamisljena je kao napjev poboznih ho- docasnika. Temu najprije donosi orke star. Nakon sto je preuzme glasovir, ona ce proci kroz nekoliko varijacija. U lir- skom zavrsetku stavka glasovir smireno najavljuje inotiv neposredno nadoveza- nog poletnog Finala, kombinacije oblika ronda i sonatnog stavka. Briljantna vir- tuoznost ne zasjenjuje Beethovenovo bogatstvo motivicke razrade i profinje- nost tematskih postupaka. Koncert je nazvan »carskim«, i doista nema sklad- be tog oblika kojoj bi taj opis bolje pri- stajao. Premda je za cjelokupan skladatelj- ski opus Johannesa Brahmsa (1833. - 1897.) karakteristican simfonijski nacht razmisljanja, on je svoju Prvu simfoni- ju u c—molu op. 68 dovrsio tek 1876. go dine. Imajuci na umu slicnost kompozi- cijskih postupaka dvojice majstora, H. von Bülow nazvao ju je »desetom Bee- thovenovom«. No Brahms se, za razliku od Beethovena, nije bavio opceljudskim temama. Kao pravi romanticar ostao je vjeran osobnoin kreativnom principu, trazeci inspiraciju u vlastitoj nutrini. Simfonija se sastoji od cetiri raznorodna no medusobno povezana stavka. U pola- ganom uvodu prvom stavku sjedinjene su sve najvaznije glazbene misli, a te- rneljni kromatski motiv osnovni je nosi- lac sviju kasnijih dramatskih sukoba. Tragicnoj atmosferi ovog stavka uzrok su holest i smrt R. Schumanna, cega je Prva Brahmsova simfonija daleki odjek. Dva srednja stavka protkana su smire- nim ugodajima. Dok Andante sostenuto glavnom temom i snaznim gradacijama podsjeca na prvi stavak, vedrina treceg stavka suzdrzana je i zatamnjena bol- nim akcentima u drugoj temi. Sonatni rondo Finala predstavlja vrhunac djela, razvijajuci sirok raspon osjecaja i dose- zuci jos udaljenije polove od prvog stav ka. Tragicnost i dubina prekidaju se no- vom temom, neobicno slicnoj Beethove- novoj Odi radosti iz Devete simfonije bonskog majstora. Oznakii »desete Bee thovenove« ne bi trebalo shvatiti kao potcjenjivanje originalnosti Brahmsova simfonizma. Naprotiv, svjestan velicine, ali i razlicitosti od svog prethodnika, Brahms je krenuo drugim putovima vodeci oblik simfonije do romanticnih vrhunaca. Alenka Bobinsky
